Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει τον έλεγχο της Προσοχής, της Παρορμητικότητας και της Υπερκινητικότητας. Εμφανίζεται συνήθως στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να εξακολουθήσει να παρουσιάζεται και στην ενήλικη ζωή, επηρεάζοντας αρνητικά διάφορους τομείς της καθημερινότητας, όπως ακαδημαϊκή επίδοση, κοινωνικές διαπροσωπικές σχέσεις και εργασιακή απόδοση. Η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση από μικρή ηλικία αποτελεί ορόσημο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών στο παρόν στάδιο αλλά και στο μέλλον ως ενήλικες. H ΔΕΠ-Υ μπορεί να έχει αντίκτυπο στη ζωή του παιδιού στους πιο κάτω τομείς: 1) Ακαδημαϊκή Απόδοση Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ικανότητα του παιδιού να αποδώσει στο σχολείο:
- Δυσκολία συγκέντρωσης: Το παιδί δυσκολεύεται να παρακολουθεί μαθήματα και να παραμένει προσηλωμένο σε σχολικές εργασίες που του ανατίθενται.
- Απόσπαση προσοχής: Το παιδί παρουσιάζει εύκολη απόσπαση της προσοχής από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Ανεπαρκής οργάνωση: Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ συχνά παρουσιάζουν δυσκολία να οργανώσουν τα καθήκοντά τους, όπως η μελέτη και η ολοκλήρωση εργασιών. Λόγω της δυσκολίας που παρουσιάζουν στην οργάνωση τείνουν να χάνουν τα σχολικά βιβλία ή άλλα σημαντικά αντικείμενα.
- Λάθη απροσεξίας: Μπορεί να κάνουν συχνά λάθη σε ένα γραπτό από βιασύνη ή από έλλειψη προσοχής στις λεπτομέρειες. Κάτι το οποίο μπορεί να μειώσει την απόδοση τους στις εξετάσεις.
- Καθυστέρηση στην ολοκλήρωση εργασιών: Η δυσκολία στη διαχείριση χρόνου οδηγεί σε καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των εργασιών τους.
- Υπερκινητικότητα: Αδυναμία να παραμείνει ήσυχο στη τάξη, συνεχής κίνηση των χεριών, των ποδιών ή του σώματος γενικά με αποτέλεσμα να καθυστερήσει ως προς την ολοκλήρωση μιας εργασίας.
2) Κοινωνικές και Οικογενειακές Σχέσεις Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να επηρεάσει την κοινωνική αλληλεπίδραση και τις σχέσεις του παιδιού με τους συνομηλίκους του αλλά και με τα μέλη της οικογένειας του:
- Παρορμητικότητα: Το παιδί μπορεί να διακόπτει τους άλλους ή να συμπεριφέρεται με τρόπο που να μοιάζει στους γύρω του ως αγενής.
- Δυσκολία να τηρήσει κανόνες: Η αδυναμία να ακολουθήσει τους κανόνες των παιχνιδιών ή των κοινωνικών καταστάσεων μπορεί να τον απομακρύνει από ομάδες ομηλίκων αλλά και να επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων.
- Συχνές συγκρούσεις: Η τάση για υπερκινητικότητα και ανυπομονησία μπορεί να οδηγήσουν πολλές φορές σε συγκρούσεις με συνομηλίκους ή ακόμα και με ενήλικες.
- Αδυναμία τήρησης των κανόνων: Το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να ακολουθήσει τους κανόνες του σπιτιού, κάτι που μπορεί να προκαλεί εντάσεις.
- Αδελφικές σχέσεις: Τα αδέλφια μπορεί να νιώσουν απογοήτευση ή να συγκρούονται με το παιδί με ΔΕΠ-Υ λόγω της συμπεριφοράς και στάσης του.
3) Συναισθηματική Ευημερία Η ΔΕΠ-Υ επηρεάζει επίσης αρνητικά την αυτοεκτίμηση και τον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Εξαιτίας των ακαδημαϊκών ή κοινωνικών δυσκολιών, το παιδί μπορεί να αναπτύξει χαμηλή αυτοεκτίμηση και να νιώθει απογοήτευση ή ανικανότητα.
- Άγχος και πτώση της διάθεσης: Η αδυναμία διαχείρισης της καθημερινής ζωής από το παιδί μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος και μειωμένη διάθεση.
- Συναισθηματική δυσκολία: Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολία ως προς την διαχείριση των συναισθημάτων τους, να έχουν έντονες αντιδράσεις θυμού ή απογοήτευσεις.
4) Ελεύθερος Χρόνος - Εξωσχολικές και Καθημερινές Δραστηριότητες Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να επηρεάσει τη συμμετοχή του παιδιού σε δραστηριότητες εκτός σχολείου:
- Δυσκολία στη συμμετοχή σε οργανωμένες δραστηριότητες: Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να δυσκολεύονται να συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες ή άλλες δραστηριότητες που απαιτούν συνεργασία και συμμόρφωση με κανόνες.
- Δυσκολία στην ακολουθία οδηγιών: Η δυσκολία στη συγκέντρωση και στην τήρηση οδηγιών μπορεί να το κάνει να φαίνεται ότι δεν «προσαρμόζεται» στις δραστηριότητες.
- Δυσκολία οργάνωσης και διατήρησης ρουτίνας: Η οργάνωση και η ολοκλήρωση καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως το ντύσιμο, η ετοιμασία για το σχολείο ή οι οικιακές δουλειές, μπορεί να είναι δύσκολη για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ.
- Δυσκολία στη διαχείριση χρόνου: Το παιδί μπορεί να χάνει την αίσθηση του χρόνου, να καθυστερεί στις δραστηριότητες ή να μην ολοκληρώνει τα καθήκοντά του.
Πότε είναι απαραίτητη η διάγνωση από κάποιο ειδικό και πότε ένας γονέας χρειάζεται να αποταθεί σε αυτόν; Οι γονείς καλό είναι να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας (παιδονευρολόγο, παιδοψυχίατρο, Ψυχολόγο) όταν παρατηρούν ότι παρεμποδίζεται η λειτουργικότητα του παιδιού τους σε σημαντικό βαθμό. Κυρίως όταν δουν ότι:
- Παρουσιάζει ακαδημαϊκές δυσκολίες: Δυσκολία στην ολοκλήρωση των σχολικών εργασιών, χαμηλή απόδοση, έλλειψη συγκέντρωσης σε σημαντικό βαθμό.
- Αντιμετωπίζει κοινωνικά προβλήματα: Δυσκολία στη δημιουργία ή τη διατήρηση φιλικών σχέσεων, συγκρουσιακές σχέσεις με συνομηλίκους.
- Παρουσιάζει προβλήματα συμπεριφοράς: Υπερβολική υπερκινητικότητα, αδυναμία να καθίσει ήσυχα σε τάξη, παρορμητική συμπεριφορά χωρίς σκέψη για τις συνέπειες.
Πως μπορεί να γίνει η Διάγνωση της ΔΕΠ-Υ Η διάγνωση της ΔΕΠ-Υ βασίζεται κυρίως στα κριτήρια του DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών). Για να διαγνωστεί η ΔΕΠ-Υ, τα συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα για τουλάχιστον έξι μήνες και να επηρεάζουν αρνητικά δύο ή περισσότερους τομείς της ζωής του παιδιού (π.χ. σχολείο, σπίτι, κοινωνικές σχέσεις) σε σημαντικό βαθμό. Η διάγνωση γίνεται από κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας (ο οποίος έχει εξειδίκευση στη ΔΕΠ-Υ) μέσα από:
- Λεπτομερή συνέντευξη με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του παιδιού.
- Παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού.
- Ειδικά ψυχομετρικά εργαλεία και ερωτηματολόγια.
Τέλος, η έγκαιρη παρέμβαση από ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ, βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής του παιδιού. Βιβλιογραφία:
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
- Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Press.
- DuPaul, G. J., & Stoner, G. (2014). ADHD in the Schools: Assessment and Intervention Strategies. Guilford Press.
- Faraone, S. V., Biederman, J., & Mick, E. (2006). The age-dependent decline of attention deficit hyperactivity disorder: A meta-analysis of follow-up studies. Psychological Medicine, 36(2), 159-165.
- Hinshaw, S. P., & Ellison, K. (2016). ADHD: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press.
- Thomas, R., Sanders, S., Doust, J., Beller, E., & Glasziou, P. (2015). Prevalence of attention-deficit/hyperactivity disorder: A systematic review and meta-analysis. Pediatrics, 135(4), e994-e1001.