Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει, να ονομάζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του καθώς και να κατανοεί τα συναισθήματα των γύρω του. Στην εφηβεία, μια περίοδο γεμάτη αλλαγές, η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς οι έφηβοι καλούνται να διαχειριστούν έντονα συναισθήματα, να οικοδομήσουν σχέσεις και να προετοιμαστούν για την ενήλικη ζωή. Η εφηβεία είναι με περίοδος όπου χαρακτηρίζεται από πολλές προκλήσεις με τις οποίες ο έφηβος καλείται να έρθει αντιμέτωπος. Συγκεκριμένα χαρακτηρίζεται από:
- Ορμονικές αλλαγές: Επηρεάζουν τη διάθεση και τη συναισθηματική σταθερότητα.
- Ανάπτυξη της ταυτότητας: Οι έφηβοι αναζητούν την ταυτότητά τους, κάτι που συχνά προκαλεί συναισθηματική αναταραχή.
- Πίεση από συνομηλίκους: Η αποδοχή και η κοινωνική ένταξη γίνονται πρωταρχικοί στόχοι σε αυτή την αναπτυξιακή περίοδο.
- Ακαδημαϊκή πίεση: Οι απαιτήσεις του σχολείου και οι αποφάσεις για το μέλλον προσθέτουν άγχος.
Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις πιο αποτελεσματικά. Οι έφηβοι με ανεπτυγμένη τη συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν να:
- Είναι λιγότερο παρορμητικοί. Μέσα από την αναγνώριση των συναισθημάτων τους και την κατανόηση για το τι νιώθουν και γιατί το νιώθουν μειώνουν την πιθανότητα παρορμητικών αντιδράσεων.
- Εκφράζουν τα συναισθήματα τους με υγιή τρόπο. Η λεκτική έκφραση ενισχύει την επικοινωνία και μειώνει τις συγκρούσεις. Η καλύτερη επικοινωνία με την σειρά της επιφέρει υγιής διαπροσωπικές σχέσεις.
- Δημιουργούν υγιής σχέσεις: Αναπτύσσουν δεξιότητες που τους βοηθούν να επιλέγουν θετικές και υποστηρικτικές φιλίες. Είναι πιο ευαίσθητοι στις ανάγκες τους αλλά και στις ανάγκες των φίλων τους.
- Χρησιμοποιούν λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης άγχους: π.χ., βαθιές αναπνοές, ημερολόγιο συναισθημάτων, ασκήσεις ενσυνειδητότητας, δημιουργικές δραστηριότητες κτλ..
- Αναζητούν υποστήριξη: Μαθαίνουν να μοιράζονται τα συναισθήματά τους με γονείς, φίλους ή ειδικούς ψυχικής υγείας.
Ποια είναι τα Οφέλη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην Εφηβεία;
Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης στους εφήβους προσφέρει πολλαπλά οφέλη, όπως:
- Καλύτερη ψυχική υγεία: Μειώνει τον κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους και επιθετικής συμπεριφοράς.
- Ακαδημαϊκή επιτυχία: Οι έφηβοι μπορούν να διαχειριστούν το άγχος των εξετάσεων και να διατηρήσουν τη συγκέντρωσή τους.
- Σταθερές σχέσεις: Ενισχύει τη συναισθηματική υποστήριξη από φίλους και οικογένεια.
- Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων: Η συναισθηματική ευφυΐα βοηθά στην προσέγγιση σύνθετων καταστάσεων με λογική και αυτοπεποίθηση.
Πως μπορούν οι γονείς να συμβάλουν στην καλλιέργεια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης;
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι όπου οι γονείς μπορούν να συμβάλουν στην καλλιέργεια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης των παιδιών τους. Μπορούν επίσης να αποταθούν σε ένα Ψυχολόγο (στα πλαίσια της Συμβουλευτικής γονέων) όπου θα τους παρέχει τα κατάλληλα εφόδια τα οποία θα τους βοηθήσουν να συμβάλουν στην περαιτέρω καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών τους. Μερικές πρακτικές που θα τους βοηθήσουν παρατίθενται πιο κάτω:
- Παρατήρηση και αντανάκλαση στο συναίσθημα: Αναγνωρίστε τα πρώτα σημάδια που δείχνουν ότι πλησιάζει μια συναισθηματική έκρηξη στο παιδί σας (π.χ. ένταση στο σώμα, δυσφορία και εκφράσεις προσώπου κτλ.). Έπειτα οδηγηθείτε σε αντανάκλαση στο συναίσθημα την δεδομένη στιγμή βάση της κατάστασης της οποίας βιώνει (π.χ. σε βλέπω απογοητευμένο/η που τελικά δεν θα βγεις με τις φίλες σου).
- Καταγραφή συναισθημάτων: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να καταγράφει τα συναισθήματα καθώς και τις καταστάσεις που τα πυροδοτούν (π.χ. να κρατήσει ένα ημερολόγιο καταγραφής όπου θα αποφορτίζεται μέσα από το γράψιμο).
- Ζητήστε υποστήριξη και συμβουλευτική γονέων: Αποταθείτε σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να λάβετε πρακτικές συμβουλές εάν οι συναισθηματικές εκρήξεις είναι έντονες και έχουν διάρκεια με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού σας.
Πρακτικές Συμβουλές για την διαχείριση των εκρήξεων ενός εφήβου από τους Γονείς
H διαχείριση των εκρήξεων ενός εφήβου από τους γονείς μπορεί να είναι απαιτητική, αλλά είναι μια σημαντική ευκαιρία για να ενισχυθεί η σχέση και η επικοινωνία με το παιδί. Οι εκρήξεις αυτές συχνά αποτελούν ένδειξη ότι ο έφηβος προσπαθεί να διαχειριστεί δύσκολα συναισθήματα ή αλλαγές.
Α. Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Μην παίρνετε την έκρηξη του παιδιού σας προσωπικά. Θυμηθείτε ότι ο έφηβος εκφράζει κάτι που δυσκολεύεται να διαχειριστεί. Αποφύγετε να φωνάξετε ή να απαντήσετε επιθετικά γιατί αυτό θα εντείνει τη σύγκρουση.
Β. Εφαρμόστε την τεχνική της "Παύσης". Αν νιώθετε ότι η κατάσταση σας ξεπερνά, πείτε: «Θα το συζητήσουμε όταν ηρεμήσουμε και οι δύο». Δώστε χώρο και χρόνο στον έφηβο να ηρεμήσει πριν συνεχίσετε τη συζήτηση αλλά και σε εσάς για να αποφορτιστείτε.
Γ. Ενισχύστε την επικοινωνία και διατηρήστε ενεργητική ακρόαση. Ακούστε χωρίς να διακόπτετε και δείξτε κατανόηση, π.χ., «Καταλαβαίνω ότι νιώθεις...». Χωρίς κριτική: Αποφύγετε φράσεις όπως «Πάλι υπερβάλλεις» ή «Είσαι αχάριστος».
Δ. Διδάξτε δεξιότητες διαχείρισης συναισθημάτων. Βοηθήστε τον έφηβο να αναγνωρίζει και να δίνει όνομα στα συναισθήματά του, π.χ., «Νιώθεις θυμό», «Σε βλέπω απογοητευμένο», «Μοιάζεις δυσαρεστημένος».
Ε. Δείξτε τρόπους εκτόνωσης και συναισθηματικής αποφόρτισης, όπως άσκηση, τέχνη, χορός ή γράψιμο.
Μερικά διαβήματα τα οποία θα σας βοηθήσουν ως προς την διαχείριση μιας συναισθηματικής έκρηξης του παιδιού σας:
- Μην αντιδράτε άμεσα. Κρατήστε έναν ουδέτερο τόνο φωνής. Πείτε: «Βλέπω ότι είσαι πολύ θυμωμένος. Θέλεις να μιλήσουμε όταν είσαι έτοιμος;».
- Οριοθετήστε τη συμπεριφορά, όχι το συναίσθημα. Εξηγήστε του ότι είναι φυσιολογικό να θυμώνει αλλά όχι να φωνάζει ή να χτυπάει. π.χ., «Μπορείς να εκφράσεις το θυμό σου χωρίς να σπάσεις πράγματα. Είμαι εδώ για να βοηθήσω».
- Χρησιμοποιήστε το καθρέφτισμα. Επαναλάβετε ουσιαστικά αυτά που λέει με δικά σας λόγια: «Ακούω ότι νιώθεις αδικημένος επειδή δεν σου επιτρέψαμε να...».
- Μετά την έκρηξη χρησιμοποιήστε τον αναστοχασμό. Όταν έχει ηρεμήσει, συζητήστε μαζί του: «Τι σε έκανε να θυμώσεις τόσο πολύ;», «Πώς μπορούμε να το αποφύγουμε την επόμενη φορά;».
- Ενισχύστε τη θετική συμπεριφορά. Επαινέστε τον έφηβο όταν διαχειρίζεται τα συναισθήματά του με υγιή τρόπο: «Μου άρεσε που μας μίλησες αντί να φωνάξεις».
- Δώστε εσείς το παράδειγμα. Δείξτε πώς εσείς διαχειρίζεστε το θυμό σας. Αν κάνετε λάθος, παραδεχτείτε το: «Είπα κάτι θυμωμένα πριν, λυπάμαι. Θέλω να το διορθώσω».
- Χρόνος Ποιότητας. Περάστε χρόνο μαζί με δραστηριότητες που αρέσουν στον έφηβο. Αυτό ενισχύει τη σύνδεση και μειώνει την πιθανότητα συγκρούσεων.
Κλείνοντας η συναισθηματική νοημοσύνη δεν είναι έμφυτη, αλλά μπορεί να καλλιεργηθεί μέσω εκπαίδευσης, υποστήριξης και κατάλληλων εμπειριών. Γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξή της, βοηθώντας τους εφήβους να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις της εφηβείας και να προετοιμαστούν για μια ισορροπημένη και επιτυχημένη ενήλικη ζωή. Η αντιμετώπιση εκρήξεων από εφήβους απαιτεί υπομονή και συνέπεια, αλλά με τις παραπάνω στρατηγικές μπορείτε να βελτιώσετε τη σχέση σας και να τους βοηθήσετε να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης συναισθημάτων. Εάν δείτε ότι οι εκρήξεις κλιμακώνονται, οι εντάσεις αποσυνδέουν την μεταξύ σας σχέση και διαταράσσουν την λειτουργικότητα του εφήβου μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με ένα Ψυχολόγο.
Βιβλιογραφία:
1.Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. Bantam Books.
2. Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). "Emotional Intelligence". Imagination, Cognition and Personality, 9(3), 185-211.
3. Stein, S., & Book, H. (2011). The EQ Edge: Emotional Intelligence and Your Success. Wiley.
4. Denham, S. A. (1998). Emotional Development in Young Children. Guilford Press.
5. Shapiro, L. E. (1997). How to Raise a Child with a High EQ: A Parent's Guide to Emotional Intelligence. HarperCollins.
6. Παπαδάτου, Δ. (2008). Συναισθηματική Νοημοσύνη και Παιδιά: Πρακτικός Οδηγός για Εκπαιδευτικούς και Γονείς. Εκδόσεις Πατάκη.