Η Συναισθηματική Νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε και να διαχειριζόμαστε τα δικά μας συναισθήματα καθώς και να αναγνωρίζουμε και να ανταποκρινόμαστε στα συναισθήματα των άλλων γύρω μας. Στην παιδική ηλικία, η ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη ψυχική, κοινωνική και ακαδημαϊκή ευημερία του παιδιού. Η καλλιέργεια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στα παιδιά προσφέρει πολλαπλά οφέλη, όπως:
- Καλύτερη αυτοεκτίμηση: Τα παιδιά νιώθουν πιο σίγουρα για τον εαυτό τους όταν κατανοούν και εκφράζουν τα συναισθήματα τους.
- Ισχυρότερες κοινωνικές σχέσεις: Αντιλαμβάνονται καλύτερα τις ανάγκες και τα συναισθήματα των ομηλίκων τους.
- Περισσότερη ενσυναίσθηση: Μαθαίνουν να νοιάζονται και να ανταποκρίνονται καλύτερα στους γύρω τους.
- Ακαδημαϊκή επιτυχία: Η συναισθηματική σταθερότητα βοηθά στη συγκέντρωση και στη διαχείριση του στρες στις σχολικές εργασίες και γραπτά.
Πιο κάτω θα δούμε πως μπορεί να καλλιεργηθεί η ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην παιδική ηλικία. Καταρχάς, η αναγνώριση συναισθημάτων είναι το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στα παιδιά. Η αναγνώριση των συναισθημάτων βοηθά τα παιδιά να αποκτούν καλύτερη αυτογνωσία και να συνδέονται αποτελεσματικότερα με τους γύρω τους. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τα οποία βιώνουν και να δίνουν όνομα σε αυτά:
- Μέσα από παιχνίδια, παραμύθια, παιδικές ταινίες (π.χ. τα μυαλά που κουβαλάς) και μέσα από συζητήσεις με τους σημαντικούς άλλους.
- Μέσα από την ενθάρρυνση των γονιών να αναγνωρίζουν αν νιώθουν χαρά, λύπη, θυμό, φόβο κτλ.
- Μέσα από την αντανάκλαση (από την μεριά των γονιών/κηδεμόνων) στο συναίσθημα που βιώνουν την συγκεκριμένη στιγμή, π.χ. Σε βλέπω απογοητευμένο/η, είσαι θυμωμένος/η, φαίνεσαι φοβισμένος/η, μοιάζεις ικανοποιημένος/η, νιώθεις χαρούμενος/η.
- Μέσα από την παρατήρηση των σωματικών αντιδράσεων και αλλαγών που επιφέρει η βίωση των συναισθημάτων τους: π.χ., “Όταν φοβάμαι, η καρδιά μου χτυπά γρήγορα”, ‘’ όταν νιώθω ντροπή κοκκινίζει το πρόσωπο μου’’, ‘’όταν νιώθω ανήσυχος πονάει η κοιλιά μου’’.
- Μέσα από την κατανόηση της προέλευσης των συναισθημάτων τους. Γιατί ουσιαστικά νιώθουν με συγκεκριμένο τρόπο σε διαφορετικές καταστάσεις.
- Μέσα από τον προσδιορισμό της έντασης. Σε ποιο βαθμό για παράδειγμα νιώθουν θυμωμένοι ή φοβισμένοι κτλ. +λίγο, +μέτρια, +πολύ, +πάρα πολύ. Το κλειδί σε αυτό το σημείο είναι το παιδί να μπορέσει να αναγνωρίσει το θυμό του στο σημείο έντασης «λίγο» και «μέτρια». Τότε θα μπορέσει να τον διαχειριστεί καλύτερα.
- Έχοντας οι ίδιοι γονείς συναισθηματική αυτεπίγνωση. Να γνωρίζουν οι ίδιοι οι γονείς συναισθηματικά πως νιώθουν ανάλογα με την κατάσταση την οποία βιώνουν. Εάν οι ίδιοι οι γονείς είναι συνδεδεμένοι με τον συναισθηματικό τους κόσμο αυτό έχει θετικά αποτελέσματα και στην συναισθηματική αυτεπίγνωση των παιδιών μετέπειτα.
- Να έχουν οι γονείς ένα πλούσιο συναισθηματικό λεξιλόγιο όπου θα μπορούν με ευκολία να προσδιορίσουν το συναίσθημα του παιδιού ανάλογα με αυτό που οι ίδιοι βλέπουν. Σημαντικό να επαγρυπνούν για τα σημάδια που δείχνουν τι συναίσθημα μπορεί να νιώθει το παιδί τη συγκεκριμένη στιγμή και να το ονομάσουν.
- Η διαχείριση των συναισθημάτων είναι το δεύτερο και σημαντικό στοιχείο στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών. Η διαχείριση αφορά τη δυνατότητα ρύθμισής των έντονων συναισθημάτων του παιδιού. Το παιδί με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη θα αποδεχθεί το αρνητικό συναίσθημα τη δεδομένη στιγμή, θα επιτρέψει στον ευατό του να το βιώσει αλλά μετέπειτα θα επιχειρήσει να το διαχειριστεί (μέσα από διάφορες τεχνικές) για να το κατευνάσει και να αισθανθεί καλύτερα. Μερικοί τρόποι διαχείρισης των έντονων συναισθημάτων περιλαμβάνουν:
1. Αναπνοές και χαλάρωση: Τα παιδιά μπορούν να μαθαίνουν να κατευνάζουν το έντονο αρνητικό συναίσθημα μέσα από τις εισπνοές και εκπνοές. Μέσα από το μέτρημα. Μέσα από την τεχνική της χελώνας, την τεχνική με το θυμωμένο μπαλόνι. Μέσα από τη μουσική, τον ρυθμό, τη ζωγραφική. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές διαχείρισης έντονων συναισθημάτων όπου μπορεί να εξασκηθεί το παιδί με ένα ειδικό ψυχικής υγείας σε συνεργασία πάντοτε με τους γονείς ή κηδεμόνες του παιδιού.
2. Έκφραση μέσω λόγου: Τα παιδιά είναι σημαντικό να ενθαρρύνονται να εκφράζουν λεκτικά πώς νιώθουν αντί να εκτονώνονται με δυσλειτουργικούς τρόπους ( όπως για παράδειγμα χτυπήματα και καταχρήσεις στο φαγητό με απώτερο σκοπό την συναισθηματική ρύθμιση).
3. Προβληματισμός και επίλυση προβλημάτων: Με την καθοδήγηση ενηλίκων, μαθαίνουν να σκέφτονται εναλλακτικές λύσεις σε προκλήσεις με τι οποίες έρχονται αντιμέτωποι.
4. Παραδειγματισμός από τους γονείς. Οι γονείς είναι τα πρώτα πρότυπα διαχείρισης συναισθημάτων για το παιδί. Το πως ο ίδιος ο γονιός θα διαχειριστεί μια έντονη συναισθηματική κατάσταση παίζει σημαντικό ρόλο και πως το παιδί θα την διαχειριστεί.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια κρίσιμη δεξιότητα που μπορεί να διδαχθεί και να ενισχυθεί από μικρή ηλικία. Η στήριξη από γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς ψυχικής υγείας είναι καίριας σημασίας για την καλλιέργεια της, προετοιμάζοντας τα παιδιά να γίνουν ενσυνείδητοι και συναισθηματικά σταθεροί ενήλικες.
Βιβλιογραφία
1. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. Bantam Books.
2. Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). "Emotional Intelligence". Imagination, Cognition and Personality, 9(3), 185-211.
3. Denham, S. A. (1998). Emotional Development in Young Children. Guilford Press.
4. Shapiro, L. E. (1997). How to Raise a Child with a High EQ: A Parent's Guide to Emotional Intelligence. HarperCollins.
5. Siegler, R., & Alibali, M. W. (2005). Children’s Thinking. Prentice Hall.
6. Παπαδάτου, Δ. (2008). Συναισθηματική Νοημοσύνη και Παιδιά: Πρακτικός Οδηγός για Εκπαιδευτικούς και Γονείς. Εκδόσεις Πατάκη.